Tủ kệ sơn mài - Gìn giữ nghệ thuật trong thời đại mới

Nghệ thuật sơn mài là một trong những biểu tượng của mỹ nghệ Việt Nam, gắn với đời sống văn hóa người Việt, chứa đựng sự kỳ công và tinh xảo trong từng chi tiết. Những món nội thất như tủ kệ sơn mài từ lâu đã gắn liền với đời sống và xuất hiện trong nhiều gia đình, trở thành một vật dụng không thể thiếu. Đó còn là minh chứng cho sự kết nối giữa giá trị truyền thống và nhu cầu hiện đại. Những sản phẩm này, với sự độc đáo và phát triển của kỹ thuật sơn mài, không chỉ lưu giữ tinh hoa nghệ thuật dân gian mà còn mở ra những hướng đi mới cho lĩnh vực kiến trúc và nội thất.

Tủ, kệ sơn mài và hành trình gìn giữ nghệ thuật dân gian trong thời đại mới — *Nội thất sơn mài trong kiến trúc nội thất | Nguồn ảnh: Sưu tầm*

Sơn mài trong bản đồ di sản thủ công mỹ nghệ Việt Nam

Sơn mài là một loại hình nghệ thuật thủ công truyền thống có lịch sử hàng nghìn năm, được xem như di sản văn hóa đặc sắc của Việt Nam. Kỹ thuật này không chỉ là phương thức trang trí mà còn mang tính bảo vệ, tạo nên vẻ đẹp bền vững cho các đồ vật làm từ gỗ. Ban đầu, với đặc tính bóng bẩy, độ bền cao và màu sắc rực rỡ, sơn mài đã được sử dụng để bảo vệ và trang trí các vật dụng từ gỗ như đồ thờ cúng, bình phong, hộp trang sức hay tủ kệ sơn mài trong các gia đình Việt.

Qua các triều đại như Đinh, Lê, Lý, Trần, kỹ thuật sơn mài dần hoàn thiện và gắn bó sâu sắc với văn hóa Việt Nam. Những món đồ như tủ kệ sơn mài không chỉ mang giá trị sử dụng mà còn chứa đựng tinh thần dân tộc qua các hoa văn truyền thống như cánh sen, chim phượng hay cảnh sắc đồng quê. Các làng nghề như Tương Bình Hiệp (Bình Dương) hay phường nghề tại Hà Nội đã góp phần quan trọng trong việc duy trì và phát triển nghệ thuật này.

Trong bức tranh tổng thể về di sản nghề thủ công mỹ nghệ Việt Nam, sơn mài giữ một vị trí quan trọng, không chỉ bởi tính nghệ thuật mà còn vì sự trường tồn và sức ảnh hưởng sâu rộng trong nhiều lĩnh vực, từ trang trí nội thất đến sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Sơn mài đã trở thành một phần không thể thiếu trong việc truyền tải những câu chuyện văn hóa, lịch sử và giá trị tinh thần của dân tộc Việt Nam.

Quy trình chế tác thủ công tủ kệ sơn mài

Trong quá khứ, quy trình chế tác sản phẩm tủ kệ sơn mài thủ công là một hành trình dài, đòi hỏi sự tận tâm và kỹ năng điêu luyện của các nghệ nhân. Đầu tiên, nghệ nhân chọn những tấm gỗ tốt để làm tấm vóc và xử lý cẩn thận để đảm bảo độ bền. Đối với tủ, kệ, các sản phẩm sẽ được tạo khung hoàn chỉnh trước khi tiến đến công đoạn sơn mài. Sau đó, sản phẩm được phủ lớp sơn ta, là một hỗn hợp gồm nhựa cây sơn, dầu trẩu, dầu trám, nhựa thông và một số nguyên liệu khác. Lớp sơn đầu tiên có vai trò như một lớp nền, thường được trộn với bột đá hoặc đất phù sa để tăng độ kết dính.

Sau mỗi lớp sơn, sản phẩm được phơi trong bóng râm để khô tự nhiên, quá trình này có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày tùy thuộc vào thời tiết. Sau khi khô, sản phẩm được mài nhẵn bằng đá hoặc giấy nhám, sau đó tiếp tục phủ lớp sơn tiếp theo. Quá trình này lặp lại nhiều lần, thường từ 7 đến 10 lớp, để tạo nên độ sâu và độ bóng đặc trưng của sơn mài. Công đoạn quan trọng tiếp theo là trang trí, các nghệ nhân sẽ khảm vàng, bạc, vỏ trứng, vỏ trai hoặc các vật liệu khác lên bề mặt sản phẩm. Mỗi chi tiết đều được đặt tỉ mỉ, tạo nên những hoa văn sống động và tinh tế.

Sau khi hoàn thiện các chi tiết trang trí, sản phẩm sẽ được mài và đánh bóng. Quy trình đánh bóng là bước cuối cùng quyết định vẻ đẹp bền vững của sản phẩm. Trước đây, nghệ nhân sử dụng các nguyên liệu tự nhiên như lá chuối khô, than củi xoan nghiền nhỏ, hoặc tóc rối để mài sản phẩm, tạo ra độ bóng sâu, rực rỡ mà không cần phủ lớp dầu bóng. Trong khi đó, với các loại sơn công nghiệp hiện đại, việc hoàn thiện sản phẩm trở nên nhanh chóng và tiện lợi hơn, nhưng nhiều nghệ nhân vẫn giữ lại phương pháp thủ công truyền thống để tạo ra những tác phẩm sơn mài độc đáo và có chiều sâu.

Ứng dụng của tủ kệ sơn mài qua các thời kỳ

Tủ kệ sơn mài đã có mặt từ rất lâu trong đời sống người Việt, đặc biệt là trong các gia đình quyền quý và tầng lớp thượng lưu. Trong các thời kỳ trước, tủ sơn mài thường được sử dụng trong các nghi lễ thờ cúng, như tủ thờ, không chỉ là nơi đặt vật phẩm cúng mà còn là biểu tượng của sự trang nghiêm và tôn kính. Các kệ sơn mài thường được dùng để trưng bày đồ cổ, sách vở hoặc các vật dụng quý giá, trở thành điểm nhấn trong không gian sống của gia đình. Tủ kệ sơn mài không chỉ mang giá trị sử dụng mà còn là biểu tượng của sự xa hoa, thể hiện đẳng cấp của chủ nhân.

Trong thời đại hiện đại, các sản phẩm nội thất sơn mài đã được cải tiến và thiết kế lại để phù hợp với nhu cầu thẩm mỹ và công năng mới. Những sản phẩm này không chỉ là món đồ nội thất ứng dụng mà còn là tác phẩm nghệ thuật, mang đến sự sang trọng và tinh tế cho không gian sống hiện đại. Tủ kệ sơn mài hiện nay không chỉ lưu giữ giá trị truyền thống mà còn phản ánh sự sáng tạo, hòa quyện giữa kỹ thuật thủ công truyền thống và xu hướng thiết kế đương đại.

Nội thất sơn mài là minh chứng cho sự trường tồn của một loại hình nghệ thuật độc đáo, không chỉ gắn liền với đời sống văn hóa Việt Nam mà còn mang đến giá trị thẩm mỹ cao trong không gian hiện đại. GPLUS Furniture tự hào là cầu nối giúp nghệ thuật sơn mài tiếp tục được gìn giữ và phát triển. Các nghệ nhân không chỉ giữ vững kỹ thuật chế tác thủ công mà còn không ngừng sáng tạo để tạo ra các sản phẩm tủ kệ sơn mài phù hợp với thị hiếu ngày nay, mang lại sự kết nối giữa truyền thống và hiện đại.